Terugblik online familieavond ‘Borderline en naasten’

10 december 2021

Borderline is voor mensen die het niet hebben lastig te begrijpen. Het omgaan met een naaste met borderline kan behoorlijk complex zijn met flinke uitdagingen. Wat is borderline en hoe kun je hiermee omgaan als naaste zijn vragen die aan de orde kwamen tijdens de familieavond Borderline en naasten.

Door: Anneke van Toor, familiecoach Kompassie

De gasten deze avond zijn Hans de Jong, voorzitter van Stichting Borderline en Bestuurslid bij Kompassie en Inez, familie ervaringsdeskundige en familiecoach bij Kompassie. Hans begint de avond met wat cijfers: tussen de 150.000 en 200.000 mensen in Nederland hebben de diagnose borderline. Een nog veel groter aantal heeft minder dan vijf kenmerken van deze stoornis, zonder diagnose. Het wordt omschreven als een Borderline Persoonlijkheidsstoornis. (BPS)

Enkele belangrijke kenmerken zijn:

Negatieve gedachten over echt alles
Zeer sterke en plotselinge stemmingswisselingen
Instabiliteit op gebied van gedachten, gevoel en gedrag. Gedrag dat zich kan uiten in veel geld uitgeven, veel wisselende vaak slechte relaties en verschillende opleidingen en banen. Dit hangt samen met conflicten of verveling.

Enkele belangrijke kenmerken zijn:

Negatieve gedachten over echt alles
Zeer sterke en plotselinge stemmingswisselingen
Instabiliteit op gebied van gedachten, gevoel en gedrag. Gedrag dat zich kan uiten in veel geld uitgeven, veel wisselende vaak slechte relaties en verschillende opleidingen en banen. Dit hangt samen met conflicten of verveling.

Dé borderliner bestaat niet!!

Er zijn negen symptomen omschreven. Bij vijf of meer symptomen wordt de diagnose borderline gesteld. Op de vraag wat het verschil is met een bipolaire stoornis antwoordt Hans dat bipolair ook wel manisch-depressieve stoornis genoemd, een stemmingsstoornis waarbij medicatie een belangrijke rol speelt. Borderline valt onder de persoonlijkheidsstoornissen waarbij bepaalde karaktertrekken gedurende lange tijd dermate uitvergroot zijn dat mensen hierdoor kunnen vastlopen in het dagelijks leven. Bijv. bij impulsief gedrag.

De symptomen kunnen uiteenlopen van mild tot zeer ernstig maar ook de karaktertrekken kunnen erg verschillend zijn, bijv. introvert en extravert. Elke persoon is daarin uniek. De algemene kenmerken moeten dan ook vertaald worden naar de eigen situatie.

Mensen met BPS hebben natuurlijk ook goede eigenschappen. Vaak zijn ze gevoelig, heel creatief en zeer hulpvaardig.

De oorzaken

Borderline heeft zowel biologische, psychische als sociale oorzaken. Veel mensen met BPS blijken zeer gevoelig te zijn. Ook de stemmingswisselingen en impulsief gedrag kan een biologische oorzaak hebben. Daarnaast hebben bijna alle (97%) patiënten traumatische ervaringen als seksueel misbruik, geweld, emotionele verwaarlozing en pesten meegemaakt in vroege jeugd. Op dit moment wordt borderline vastgesteld vanaf ca. 14 jaar. Een persoonlijkheidstrek kan een probleem worden wanneer de persoon zelf erin vastloopt voor langere tijd. Dan noemen we dit een stoornis.

Is borderline erfelijk? De BPS zelf niet, overgevoeligheid wel. Dit geeft ook traumagevoeligheid. Als er BPS in de familie voorkomt, geeft dit bewustzijn. De eigen patronen kunnen veranderd worden.

De doelstelling van de behandeling

De symptomen waar zij last van hebben worden aangepakt zoals depressieve klachten, ADHD, slaapproblemen, piekergedachten etc.
Acceptatie en inzicht krijgen in eigen problematiek, vaardigheidstraining, psychotherapie bijv. verwerken en plek geven van traumatische ervaringen.
Daarnaast is er óók aandacht voor wat goed gaat (werk, hobby’s, gezin, relatie)
Er is vaak maar niet altijd aandacht voor de naasten: hoe ga je ermee om, hoe zorg je voor jezelf, welke bijdrage kan je als naaste leveren in de therapie.

Als er sprake is van meer problematiek die heel erg op de voorgrond staat, bijvoorbeeld verslaving, wordt die meestal eerst behandeld, omdat anders de behandeling niet binnenkomt en geen effect heeft.

Vermindert borderline naarmate iemand ouder wordt? In principe wel. Toch verergert het soms ook bij mensen vanaf ca. 55 jaar. Waarschijnlijk heeft dit te maken met het wegvallen van geliefden, wat de verlatingsangst enorm aanwakkert. Verlatingsangst maakt dat men sterke behoefte heeft aan contact, maar er ook panisch voor is. Dit maakt het voor naasten erg zwaar door het mechanisme van aantrekken en afstoten. Behandeling kan de symptomen bij BPS sterk verminderen of er zelfs voor zorgen dat iemand zijn diagnose kwijtraakt, maar een zekere kwetsbaarheid blijft.

Er zijn meer vrouwen die de diagnose BPS krijgen. Dit komt doordat mannen vaker de diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis krijgen. Dit is dan in nogal wat gevallen eigenlijk ook borderline.

Naasten

De belasting voor naasten is hoog. Gelukkig is er ook de nodige hulp te krijgen in de vorm van voorlichting, lotgenotengroepen, Stichting Borderline, huisartsen die kunnen verwijzen, POH’s en stichting MIND. Er wordt gesproken over objectieve belasting: moeilijk gedrag, de altijd aanwezige stoornis enz. Daarnaast is er subjectieve belasting. Dat gaat vooral over bv. schuldgevoel en angst. De neiging om in het contact afwisselend aan te trekken en af te stoten is minder richting broers en zussen. Ouders hebben er wel vaak last van, omdat zij hun zorgen uiten en dit voor de patiënt erg bedreigend voelt, waardoor hij of zij afstand neemt.

Wat kan een naaste doen? Communicatie is zeer belangrijk. Woorden worden gewogen op een goudschaaltje. Regelmatig checken of de boodschap goed over is gekomen kan miscommunicatie voorkomen. Wat te doen als een persoon met borderline zich afsluit? Het heeft te maken met verlatingsangst. Er gewoon zijn en vertrouwen geven is belangrijk. Eraan trekken werkt averechts.

Een andere vraag van een van de deelnemers gaat over iemand met BPS en een ex-narcistische partner. Hoe kan je ivm kinderen zo iemand helpen? Mensen met borderline hebben de neiging een partner te kiezen die het slechtste in hen naar boven haalt. In alle gevallen moeten kinderen veilig zijn. Bij vermoedens van voortdurende ruzie moet melding gemaakt worden bij Veilig Thuis. Dit is namelijk ook mishandeling.

Het ervaringsverhaal van Inez

Inez heeft een moeder die veel kenmerken heeft van BPS, maar nooit een diagnose kreeg. Haar moeder vindt zelf ook niet dat ze een probleem heeft. In het gezin was de situatie altijd instabiel met zeer wisselende emoties en veel conflicten, maar voor de kinderen was dit normaal. Ze namen geen vriendjes mee naar huis, omdat je nooit wist wat je aan zou treffen. Dat vader veel meebewoog met moeders woede-uitbarstingen was voor de kinderen heel verwarrend, omdat de grenzen niet duidelijk waren. Door het constante aantrekken en afstoten van moeder naar de kinderen toe was het moeilijk voor hen om een stabiel zelfbeeld te ontwikkelen.

Omdat moeder zelf geen probleem zag in haar eigen gedrag was er geen diagnose of behandeling, en dus geen hulp voor het gezin. Wel had ze kalmeringsmiddelen, met alcohol was dit echter geen goede combinatie. Haar moeder deed diverse suïcidepogingen, maar het ging altijd net goed. Uiteindelijk verbrak moeder lange tijd het contact, na dertig jaar is dat er nu weer enigszins.

Lang had Inez de angst om net zo te worden als haar moeder. Negatieve emoties zoals verdriet en boosheid mochten thuis niet geuit worden. Door haar eigen opleiding tot therapeut werd haar duidelijk wat er zo lang geleden thuis speelde. Haar moeder heeft vele kenmerken van BPS inclusief trauma, waar destijds geen aandacht voor was. Het contact met haar moeder is heel sporadisch. Ze is verslaafd aan alcohol en belt soms vele malen per dag. Inez heeft geleerd zich wel zorgen te mogen maken, maar zich niet verantwoordelijk te hoeven voelen.

Tip voor naasten: Zoek hulp! Ontwikkel jezelf, leef een eigen leven. In het geval van lang wachten op behandeling, zorg goed voor jezelf!

Inez ziet haar moeder als intelligent en scherpzinnig. Ze wist wat ze deed maar ze was machteloos om zichzelf te helpen. Daarom is het ook goed om zelf hulp te zoeken, in de vorm van therapie of wat dan ook.

Webinars Stichting Borderline

We kunnen terugzien op een zeer informatieve avond vanuit theorie en praktijk. Ter afsluiting vermeldt Hans de Jong dat er deze week op de website van Stichting Borderline twee webinars en een interview zijn geplaatst met veel informatie voor patiënten en hun naasten.

Meer weten over ondersteuning naasten GGZ of een afspraak maken met een van de familiecoaches van Kompassie? Stuur dan een e-mail naar mantelzorg@kompassie.nl of kijk voor meer informatie op de pagina Mantelzorgondersteuning GGZ